Pargoahasii vajodittem
Kela uárnee vajodittem pargoahasáid, kiäi pargonaavcâ teikkâ oppâmnaavcâ puácuvuotâ lii hiäjudâm teikkâ hiäjud alda iivij ääigi.
Vajodittem ulmen lii pyerediđ pargoost vaijeem teikkâ išediđ paargon maccâm. Vajodittem puáhtá meiddei išediđ nuorâ peessâđ paargon.
Jis tuu puácuvuotâ lii väädis já vaaigut ennuv tuu elimân, tun puávtáh uuccâđ vättee tálhudemvajodittem teikkâ maaŋgâáámmátlâš ovtâskâs ulmuu vajodittem.
Vajodittee psykoterapia
Tun puávtáh uuccâđ Kelast vajodittempsykoterapia, jis tun lah 16–67-ihásâš já tust lii mielâtiervâsvuođâ hemâdâs, mii vádásmit tuu uápuid teikkâ pargoi porgâm.
Tun puávtáh finniđ vajodittempsykoterapia, jis puoh čuávuvâš iävtuh tievih:
- Mielâtiervâsvuođâ hemâdâs lii psykiatrâ pahudâm.
- Psykiatrâ lii čáállám tunjin ciälkkámuš, mane tun tarbâšah terapia.
- Tun lah jo finnim mielâtiervâsvuođâ hemâdâs tiet tipšo ucemustáá 3 mánuppaje.
Jis Kela mieđeet tunjin vajodittempsykoterapia, tun finniih sajanmáávsu psykoterapeut máávsuin.
Áámmátlâš vajodittem
Tun puávtáh uuccâđ Kela áámmátlâš vajoditmân, jis tun jieh lah vala peessâm pargoelimân teikkâ jis tun lah lamaš tobbeen uánihis ääigi. Jis tun lah lamaš kuhháá pargoelimist, tun puávtáh uuccâđ vajodittem pargoiäláttâhlájádâsâst.
Lasseen Kela uárnee pargoelimist orroid já irâtteijeid Kiila-vajodittem. Luuvâ lase Kiila-vajoditmist.
Áámmátlii vajodittem ulmen lii pyerediđ vaijeem pargoost tâi išediđ paargon maccâm. Vajodittem puáhtá meiddei išediđ finniđ pargosaje.
Áámmátlâš vajodittemselvâttem
Tun puávtáh uuccâđ áámmátlâš vajodittemseelvâtmân, jis tuu pargo- teikkâ oppâmnaavcah láá hiäjunâm puácuvuođâ teikkâ váádu tiet.
Vajodittemseelvâtmist äššitobdeeh árvuštâleh, maggaar pargo- teikkâ toimâmnaavcah tust láá já maggaar mättim já kiärgusvuođah tust láá pargoeellim várás. Tun finniih meid tiäđu jieškote-uvlágán uáppumáhđulâšvuođâin já tast, mii váttoo eres ámáttáid.
Vajodittemseelvâtmist tun rááhtáh áámmátulmuin vuávám, mii iššeed tuu peessâđ luuhâđ uápuid tâi paargon.
Škovliittâs
Vajodittemseelvâtmist äššitobdeeh árvuštâleh, magareh tuu pargo- já toimânaavcah láá já magareh tááiđuh já kiärgusvuođah tust láá pargoeellim várás. Taan torjuu puáhtá táválávt finniđ nube tääsi uáppoid, ollâškovlâuáppoid sehe uđđâsistškovlim várás.
Tunjin pyehtih sajanmäksiđ
- koloid moh šaddeh uápuin, tegu luuhâmpajemáávsuid já škovlâtarbâšijd
- mätkikoloid pääihi já škovlâpäikkikode kooskâst.
Škovlimkeččâlem
Škovlimkeččâlem puáhtá heiviđ tunjin, jis škovlimsyergi valjim lii väädis puácuvuođâ tâi váádu tiet.
Tun valjiih jieš oppâlájádâs, kost škovlimkeččâlem uárnejuvvoo.
Keččâlmist tun uápásmuuh oppâlájádâsân já škovlim siskáldâsân.
Návt tun puávtáh visásmittiđ, ete heivee-uv škovlim tunjin.
Škovlimkeččâlem pištá enâmustáá 10 peivid.
Pargokeččâlem
Pargokeččâlem ulmen lii, ete tun kaavnah hiäivulii pargo tâi škovlimsyergi. Tast tun keččâlah pargo pargosaajeest.
Pargokeččâlmist tun finniih jieijâd välmejeijee.
Välmejeijein tun poorgah áámmátlii vuávám, mii iššeed tuu juksâđ jieijâd uulmijd. Vuáváámist váldoo huámmášumán, jis tun tarbâšah eres palvâlusâid, ovdâmerkkân pargolâšvuotâpalvâlusâid tâi tiervâsvuođâhuolâttâs.
Välmejeijein tuái vuáváávettee, maht pargokeččâlem olášuttoo, já usâvettee keččâlmân hiäivulii pargosaje.
Paargonvalmim
Paargonvalmim ulmen lii, ete tun finniih pargo pälkkipargoost teikâ tuáimih irâtteijen.
Paargonvalmiimist tun finniih jieijâd välmejeijee. Välmejeijein tuái vuáváávettee, maht paargonvalmim olášuttoo, já usâvettee valmiimân hiäivulii pargosaje.
Paargonvalmiimist tun poorgah pälkkipargoost ávus pargomarkkânijn. Tun finniih porgâm ääigist päälhi.
Jis tuu ulmen lii leđe irâtteijee, te tun poorgah valmim ääigi jieijâd irâttâsâst.
Paargonvalmiimân kulá oovtâstpargo ovdâmerkkân pargolâšvuotâpalvâlusâiguin tâi tiervâsvuođâhuolâttâssáin. Oovtâstpargo ulmen lii, ete tun finniih tárbulijd palvâlusâid meid vajodittem maŋa.
Kiila-vajodittem pargoelimist leijee ulmuid
Kiila-vajodittem lii kurssâ mii iššeed tuu pyerediđ tuu pargonaavcâ já pissoođ pargoelimist. Kela uárnee Kiila-vajodittem oovtâst pargotiervâsvuođâhuolâttâssáin já tuu pargosojijnâd.
Pargoadeleijee puáhtá uuccâđ Kiila-Kuursâ pargeidis. Meiddei áámmátlitoh pyehtih uuccâđ Kiila-kuursâ jesânijdis.
Tun puávtáh uuccâđ kuursâid Kela siijđoin (suomâkielân).
Jis tun jieh kaavnâ hiäivulâš kuursâ, puávtáh uuccâđ Kiila-ovtâskâs ulmuu vajodittem. Ohtâgâsvajoditmist vajodittem palvâluspyevtitteijee norá ovtâskâs äššigâsâin juávhu.
Áámmátlâš Taito-vajodittem
Puávtáh uuccâđ Taito-vajodittem, jis porgâm teikkâ oppâm lii väädis puácuvuođâ teikkâ váádu tiet.
Vajoditmist tun finniih persovnâš stivrim, tun uásálistáh juávkkuvajoditmân já peesah pargohárjuttâlmân. Tun finniih olssâd stivrejeijee, kote tuárju tuu ubâ vajodittem ääigi.
Ko vajodittem nohá, tunjin ráhtoo jieijâd áámmátlâš vuávám.
Išeniävuh
Jis tun tarbâšah išeniävuid pargoost teikkâ uápuin puácuvuođâ teikkâ váádu tiet, Kela puáhtá skappuđ išeniävuid tunjin.
Tun puávtáh finniđ ovdâmerkkân luuhâmtelevisio, čyegisčááitu teikkâ stuorrâ čááitu teikkâ tiätumaašin.
Tun puávtáh finniđ išeniävu tolemustáá vuáđuškoovlâ 7. luokkaast.
Jis tun tarbâšah eres išeniävuid ovdâmerkkân lihâdem várás, tun puávtáh táttuđ taid almolâš tiervâsvuođâhuolâttâsâst, tegu tiervâsvuođâkuávdáást.
Iäláttâstoorjâ
Iäláttâstoorjâ lii tárguttum irâtteijeid já áámmáthárjutteijeid, kiäin lii mottoom puásu teikkâ váddu.
Tun puávtáh finniđ iäláttâstorjuu, jis finnoduv vuáđđudmist teikkâ rievdâdempargoin šaddeh koloh.
Torjuu puáhtá finniđ
- pargoniävui, viäsukáálvui já taarbâšlâš piergâsij haahâm várás
- toimâsoojij šipšâm várás.
Tun puávtáh meid uuccâđ iäláttâstorjuu, jis tust lii jo finnodâh já tarbâšah puácuvuođâ teikkâ váádu tiet pargopiergâsijd.
Iäláttâstorjust ij moonâ viäru.
Neuropsykologlâš vajodittem
Neuropsykologlâš vajodittem lii tárguttum 16–67-ihásáid, kiäin lii ovdâmerkkân luuhâmhemâdâs teikkâ addimhemâdâs teikkâ ADHD. Neuropsykologlâš vajodittem puáhtá finniđ meiddei ovdâmerkkân vuoiŋâšvorrâjotteemhemâdâs teikkâ vuoiŋâšvave maŋa.
Vajodittem várás tarbâšuvvoo neuropsykolog já tuáhtár ciälkkámuš.
Neuropsykologlâš vajodittem lii táválávt ovtâskâs ulmuu vajodittem.
Jis Kela mieđeet tunjin neuropsykologlâš vajodittem, tun finniih Kelast sajanmáávsu terapeut máávsuin.