Kela torjuuh uáppei

Kela puáhtá mieđettiđ uáppei uápputorjuu.

Uápputorjui kuleh

uáppuruttâ
uáppuruuđâ huolâtteijeealadâs
uáppuruuđâ oppâmateriaallase
uáppuloovnâ staatâtáhádâs
aassâmlase.

Tun puávtáh finniđ uápputorjuu aassâmlase tuš, jis tun lah uáppee ovdâmerkkân aalmugopâttuvâst teikâ olgoenâmijn.

Jis tun oopah já aasah Suomâst, tun puávtáh táválávt finniđ almos aassâmtorjuu.

Eres Kela mäksim torjuuh uáppei láá ovdâmerkkân

škovlâmätkitoorjâ
uáppulovnâpuáráttâs
purrâmuštoorjâ.

Kelast láá maaŋgah torjuuh, maid uáppeeh pyehtih uuccâđ. Táválumoseh torjuuh láá uáppuruttâ, uáppuloovnâ staatâtáhádâs já aassâm torjuuh.

Kii finnee uápputorjuu?

Tun puávtáh uuccâđ uápputorjuu, ko tun algâttah uápuid vuáđuškoovlâ maŋa.

Tun puávtáh finniđ uápputorjuu, jis tun oopah

luvâttuvâst
áámmátlii oppâlájádâsâst
ollâškoovlâst
aalmugopâttuvâst.

Tun puávtáh finniđ uápputorjuu meid vuáđuškoovlân, jis tun čođâlditáh tođhosškovliimân välmejeijee škovlim tâi rävisulmui vuáđumáttááttâsâid.

Rävisolmoošluvâttuv uáppein torjuu pyehtih finniđ tuše sij, kiäin lii vuoigâdvuotâ mávsuttes škovliimân tâi kiäh čođâlditeh ovtâstittum totkos. Ovtâstittum tođhos meerhâš tom, ete tun čođâlditáh siämmáá ääigi áámmátlii vuáđutotkos já luvâttuv.

Jieijâs puáđuh já motomin meid vaanhimij puáđuh pyehtih vaiguttiđ uápputorjuu finniimân.

Jis tun puáđáh olgoenâmijn Suomân oppâđ, te tun jieh táválávt pyevti finniđ uápputorjuu.

Jis tun oopah olgoenâmijn, te tun puávtáh finniđ uápputorjuu Suomâst. Tust kalgeh kuittâg leđe pisovááh čonnâseh Suomân ovdâmerkkân aassâm tâi peerâkoskâvuođâi tiet.

Kiäst lii vuoigâdvuotâ mávsuttes škovliimân?

Tust lii vuoigâdvuotâ mávsuttes škovliimân, jis kuohtuuh čuávuvááh iävtuh olášuveh:

Tun lah čođâldittám vuáđuškoovlâ loopân ive 2021 tâi ton maŋa.
Tun lah šoddâm ive 2004 tâi ton maŋa.

Puoh škovliimeh iä lah mávsuttemeh, veikâ iävtuh olášuveh-uv. Täärhist jieijâd oppâlájádâsâst, lii-uv tuu škovlim mávsuttem.

Kii ij finnii uápputorjuu?

Tun jieh pyevti finniđ uápputorjuu, jis tun finniih ovdâmerkkân čuávuváid torjuid:

pargottesvuotâtorjuu
puoccâmpeiviruuđâ
vajodittemruuđâ tuu uáppoid
iäláttuv (ij kuoskâ peerâiäláttâhân)
vuáruttâllâmrijjâsajanmáávsu
uápputorjuu olgoenâmijn
rävisolmoošškovlimtorjuu.

Jis tun finniih rävisolmoošškovlimtorjuu, te tun puávtáh kuittâg finniđ uáppuloovnâ staatâtáhádâs.

Tun jieh finnii uápputorjuu meid, jis

tun lah pargovyeimiškovliimist
tun lah oppâsopâmušškovliimist
tun lah viärju- tâi siiviilpalvâlusâst.

Puáccám

Jis tun puáccááh kaskoo uápui, te tun puávtáh pääcciđ puoccâmluámun já uuccâđ Kelast puoccâmpeiviruuđâ.

Jis tunjin mieđettuvvoo puoccâmpeiviruttâ, te Kela looppât tuu uápputorjuu automaatlávt.

Luuvâ lase puoccâmpeiviruuđâst.

Suátiviehâ já siiviilpalvâlus

Tun jieh pyevti finniđ uápputorjuu suátivievâ tâi siiviilpalvâlus ääigi. Jis tun finniih uápputorjuu, ko moonah suátiviehân tâi siiviilpalvâlusân, te almoot tast Kelan. Kela looppât tuu uápputorjuu. Tun puávtáh uuccâđ torjuu uđđâsist, ko juáđháh uápuid.

Tun puávtáh lopâttiđ uápputorjuu já uuccâđ tom uđđâsist neetist OmaKelast.

Uápputoorjâ luvâttâhuáppei já áámmátuáppei

Kela puáhtá mieđettiđ uápputorjuu luvâttâhuáppoid já áámmátlii škovliimân. Rävisolmoošluvâttuvâst tun puávtáh finniđ torjuu tuše, jis tust lii vuoigâdvuotâ mávsuttes škovliimân tâi tun čođâlditáh ovtâstittum totkos.

Tun puávtáh finniđ torjuu meid eres uáppoid, ovdâmerkkân

uáppoid aalmugopâttuvâst tâi valastâllâmopâttuvâst
välmejeijee škovliimân, ovdâmerkkân TUVA-škovliimân
rävisulmui vuáđumáttááttâsân.

Tun finniih uápputorjuu meriääigi.

Luvâttâhuáppoid toorjâ mieđettuvvoo vistig kuálmád uáppuive loopâ räi. Áámmátlijn uápuin toorjâ mieđettuvvoo uápui vijđoduv västideijee ááigán.

Jis tuu uápuh juátkojeh ton maŋa, tun ferttiih uuccâđ torjuu sierâ laseááigán. Jis tun valmâštuuh tolebáá ko vuávájum tâi koskâlditáh tuu uápuid, mušte almottiđ ääšist Kelan.

Uápputoorjâ ollâškovlâuáppei

Tun puávtáh finniđ uápputorjuu, ko tun čođâlditáh

ollâškovlâtotkos ollâopâttuvâst teikâ áámmátollâškoovlâst
áámmátollâškovlâuáppoid välmejeijee, enâmânvärrejeijeid uáivildum škovlim
sierâ árvusääni tâi uáppu-ubâlâšvuođâ ollâškovlâtotkos maŋa.

Tuu uápui vijđodâh meerrid, ete mon kuhháá tun puávtáh finniđ uápputorjuu. Oovtâ luuhâmive ääigi uápputoorjâ máksoo táválávt 9 mánuppaajeest.

Vâi tun puávtáh finniđ uápputorjuu, te tuu uápuh kalgeh ovdániđ. Kela čuávu uápui ovdánem.

Mon ennuv uápputorjuu finnee?

Jis tust iä lah párnááh, tun puávtáh finniđ uáppuruuđâ já uáppuloovnâ enâmustáá suulân 1 129 eurod mánuppaajeest. Taan summeest suulân 279 euro uási lii uáppuruttâ já 850 euro uási lii uáppulovnâ.

Jis tust láá párnááh, tun puávtáh finniđ uáppuruuđâ aladâs.

Toos lasseen tun puávtáh finniđ almos aassâmtorjuu.

Tun puávtáh árvuštâllâđ Kela viermisiijđoin orroo rekinistemohjelmijn, ete mon ennuv tun finniih uáppee torjuid (suomâkielân).

Koijâd lase uáppei já viärjukenigâslij torjuin palvâlemnumerist 020 692 209.

Algâttah-uv sämmilii kulttuur já sämikielâi uápuid?

Lah-uv smiettâmin uápuid Säämi máttááttâskuávdáást, Giellagas-instituutist tâi Säämi ollâškoovlâst? Mij lep nuurrâm taan artikkâlân tiäđuid Kela hiäđuin eromâšávt tunjin.

Luuvâ lase (elämässä.fi)