Uáppuruttâ
Jis tun lah tiävdám 17 ihheed, tun puávtáh finniđ uáppuruuđâ.
Uáppuruuđâ miärán vaigutteh
- mon ahasâš tun lah
- maht tun aasah
- lah-uv tun naaijâm
- láá-uv tust päärnih.
Tun puávtáh finniđ uccâ uáppuruuđâ, jis tun lah 17–19-ihásâš já aasah vanhimijdâdguin. Jis tust iä lah päärnih, tun puávtáh finniđ uáppuruuđâ enâmustáá suulân 279 eurod mánuppaajeest.
Jis tun lah vuálá 17-ihásâš, tun puávtáh finniđ
- uáppuruuđâ, jis pärnilase lii lopâttum
- uáppuruuđâ oppâmateriaallase, jis uápuh iä lah mávsuttes škovlim.
Uáppuruuđâst mana viäru. Tun jieh kuittâg koolgâ mäksiđ tuu uáppuruuđâst viäru, jis tust iä lah eres puáđuh.
Luuvâ lase uáppuruuđâ ucâmist (suomâkielân).
Uáppuruuđâ huolâtteijeealadâs
Jis tun lah vuálá 18-ihásii päärni huolâtteijee, tuu uáppuruutân lasettuvvoo huolâtteijeealadâs. Tot lii suulân 142 eurod mánuppaajeest. Kela mieđeet tom automaatlávt. Kela máksá uáppuruuđâ táválávt 17 ihheed tiävdám uáppeid. Jis uáppest láá päärnih, sun finnee uáppuruuđâ lasseen huolâtteijeealadâs.
Uáppuruuđâ oppâmateriallase
Tun puávtáh finniđ oppâmateriallase, jis čuávuvááh iävtuh olášuveh:
- Tust iä lah päärnih jiehke tun lah naaijâm.
- Tuu vaanhimij puáđuh láá ohtsis enâmustáá 41 100 eurod ivveest.
- Tun aasah jieijâd vanhimijguin já tun lah 20-ihásâš teikkâ aasah jiečânávt já lah vuálá 18-ihásâš.
Toos lasseen tun koolgah čođâldittiđ monnii čuávuváin škovliimijn:
- luvâttâhškovlim olgoenâmijn tâi Ålandist
- áámmátlâš škovlim, mii addel vuoigâdvuođâ uápputorjui
- olgoenâmijn tâi Ålandist, priivaat oppâlájádâsâst tâi oppâlájádâsâst, mii ij lah máttááttâshaldâttuv vuálásâš.
Meiddei 15- tâi 16-ihásiih pyehtih finniđ oppâmateriallase, veikâ sij iä pyevti finniđ eres uáppuruuđâ.
Oppâmateriallase lii suulân 52 eurod mánuppaajeest.
Jis tun finniih jo uápputorjuu, Kela mieđeet tunjin oppâmateriallase automaatlávt. Tun jieh talle taarbâš uuccâđ tom.
Jis tun jieh vala finnii uáppuruuđâ, mut tun puávtáh finniđ oppâmateriaallase, te uusâ uápputorjuu uápputoorjâucâmuššáin.
Jis tun finniih jo uápputorjuu, Kela mieđeet tunjin oppâmateriallase automaatlávt. Tun jieh talle taarbâš uuccâđ taan. Jis tun jieh vala finnii uáppuruuđâ, mut tun puávtáh finniđ oppâmateriaallase, te uusâ uápputorjuu uápputoorjâucâmuššáin.
Vaanhimij puáđuh
Vaanhimij puáđuh pyehtih vaiguttiđ toos, ete finniih-uv tun uáppuruuđâ já mon ennuv tun finniih tom. Sajasâšvanhimij teikkâ ovdâmerkkân äijih tâi ááhu puáđuh iä vaaigut uápputorjui.
Jis tuu vaanhimeh lává iäránâm, Kela váldá huámmášumán ton vaanhim puáđuid, kiän kulen tun aasah teikkâ kiän kulen tun lah majemuš aassâm.
Ollâškovlâuáppeeh
Jis tun oopah ollâškoovlâst, te vaanhimij puáđuh iä keeppid tuu uáppuruuđâ mere iäge eesti tom finnim. Jis tuu vaanhimijn láá tuše uccáá puáđuh, toh pyehtih kuittâg vaiguttiđ tuu torjui tienuuvt, ete tun finniih eenâb uápputorjuu.
Luvâttuvâst, áámmátlii oppâlájádâsâst teikkâ opâttuvâst uáppeeh
Jis tun luuvah uápuid luvâttuvâst, áámmátlii oppâlájádâsâst teikkâ opâttuvâst, vaanhimij puáđuh pyehtih vaiguttiđ tuu uápputorjui, jis nubbe teikâ nubbe čuávuváin kuáská tunjin:
- Tun lah vuálá 18-ihásâš.
- Tun aasah jieijâd vaanhimijguin.
Vaanhimij puáđuh sättih talle kepidiđ tuu uápputorjuu mere, lasettiđ tom tâi estiđ ollásávt uápputorjuu finnim.
Jis tun aasah jiečânávt, ađai eres saajeest ko vaanhimij lunne, te vaanhimij puáđuh iä keeppid tuu finnim uápputorjuu, peic pyehtih tuše styerediđ tom. Vaanhimij puáđuh vaigutteh kuittâg toos, ete finniih-uv tun oppâmateriaallase já uáppuloovnâ staatâtáhádâs.
Vaanhimij puáđuh iä vaaigut uápputorjui, jis miinii čuávuváin kuáská tunjin:
- Tun lah tiävdám 18 ive já aasah jiečânávt.
- Tun lah naaijâm.
- Tun lah vyeliahasii päärni huolâtteijee.